Gayle Forman „Jeśli zostanę”

Wydawnictwo Nasza Księgarnia
Warszawa 2010, 248 s.

Ocena: 9/10 Niecodzienna 

Czy łatwo jest powiedzieć „chcę odejść” ? Bo przecież co pozostało z życia, które jak domek z kart przewróciło się w bezkształtną kupkę. Stos, w którym brak uśmiechu mamy, naleśników taty i wiecznej walki o wybór muzyki z bratem.. Bo przecież jeden ułamek sekundy, w którym nie jesteś w stanie nawet mrugnąć, stał się chwilą, w której wszystko straciło sens. Jak żyć, gdy giną Ci, którzy są dla nas najważniejsi? Czy w ogóle słowo „żyć” jest w takim przypadku właściwym?

Mia i jej rodzina ulega tragicznemu w skutkach wypadkowi samochodowemu. Jej najbliżsi giną, a ona widzi, jak jej ciało zostaje przewiezione karetką do szpitala. Widzi jak jest operowana, jak zostaje podpięta pod monitorujące jej życie urządzenia. Ma możliwość zobaczenia tego wszystkiego, choć nikt nie ma świadomości, że znajduje się obok. Wszystko przez to, że trafiła w dziwny stan zawieszenie. Musi zdecydować, czy nadal chce walczyć i żyć, po tym, co się stało.

Wielu może powiedzieć, że książka Forman, która na polskim rynku wydawniczym pojawiła się początkowo niezauważalnie, opowiada o kolejnej nastoletniej miłości, że wielkie uczucie jakie dotyka Mie to przeżytek. Jednak zatrzymując się na chwilę w czasie z tą powieścią, stając „obok rzeczywistości” jak główna bohaterka, widziałam piękną opowieść o wartościach, które są dla mnie najważniejsze w życiu. Publikacja Gayle Forman, której fenomen obiegł cały świat to ujęcie kwintesencji ludzkiej egzystencji. Rodzina – to ona jest początkiem (i wydawać by się mogło, że także końcem) tego, co czujemy, robimy, doświadczamy. Nie wyobrażamy sobie bez niej istnienia, nawet nie zakładamy, że moglibyśmy stracić coś tak stałego w życiu.

Fabuła książek młodzieżowych w większości brnie przez utarty schemat. Przedstawia skromną, często nieśmiało dziewczynę i zbuntowanego oraz pełnego uroku chłopaka, którzy wspólnie muszą walczyć o swoją wielką miłość. Banał niejednokrotnie goni banał, jednak są tacy, którzy próbują pokazać, że powieści młodzieżowe nie muszą być skazane na śmiech i ignorancje. Zaczynają poruszać ciężkie tematy, choroby, śmierci – piszą o tym, o czym często milczą w literaturze pisarze dla starszego grona odbiorców. Chcą uwrażliwić, sprawić, żeby spojrzano na życie inaczej, nie tylko jak na świat, w którym rodzice wiecznie sprzeciwiają się dzieciom, a to stanowi wieczną udrękę. Są rzeczy ważniejsze, o których twórcy literatury młodzieżowej nie chcą milczeć... i dobrze. 

„- Jestem jak urzędnik poczty – odpowiada tato, zdrapując z wozu śnieg jednym z plastikowych dinozaurów Teddy'ego, które poniewierają się po trawniku.- Ani śnieg z deszczem, ani ulewa, ani nawet centymetrowa warstwa śniegu nie zmuszą mnie, żebym przebrał się za drwala.”* 

Po tragicznym w skutkach wypadku dziewczyna niezwykle przeżywa swoją rozłąkę z rodziną. Nie może sobie wyobrazić świata, który miałby dalej biec bez nich. Gayle Forman pokazuje czym jest rodzina w życiu człowieka, zwłaszcza młodego. Każde kolejne zdanie jednocześnie przywołuje smutek i radość. Ile to razy uśmiechałam się przyglądając się zza papierowych kart życiu Mii, jej brata i rodziców. Podziwiałam miłość między nimi panującą, wsparcie wobec córki i typowe zachowania dla matek i ojców. Fragmenty pełne ciepłych myśli związanych z domem były miodem dla mojego serca. Za każdym razem przywoływałam w pamięci równie zabawne wydarzenia w mojej rodzinie. Wspominałam też trudniejsze chwile, które nas zespoliły. Z końcem każdego takiego urywku przychodził jednak smutek i ciężar, jaki niosły ze sobą kolejne zdania powieści. 

Kreatywne fotografowanie :)

„Jak to będzie, jeśli zostanę? […] Nie jestem pewna, czy jeszcze należę do tego świata. Nie jestem pewna, czy chcę się obudzić.”* 

Czytając książkę płakałam jak bóbr. Nie mogłam sobie poradzić z emocjami, jakie wywoływała lektura tej niepozornej książki. Myślałam, że będzie to kolejny ślepo upatrywany fenomen, który postanowiono przenieść na kinowe sale, zbijając na tym całkiem niezły interes. Jednak zagłębiając się w tragedię dziewczyny, która mogłaby być każdym z nas, także mną, co raz bardziej przywiązywałam się do historii, szukałam w niej prawdy. Było to bolesne, aczkolwiek dopiero kiedy zamknęłam publikację rozpłakałam się na dobre. Niewyobrażalnym byłby dla mnie, gdybym tak, jak Mia straciła rodzinę. Czy byłabym wstanie podnieść się? Podjąć dalszą walkę z i tak już nie sprawiedliwym życiem?

Dobrze, że kolejny autor nie poszedł w stronę miłosnego trójkąta i „ciężkich” wyborów, jakich pełno w publikacjach zalewających rynek. Polubiłam Adama za muzyczną stronę osobowości oraz niepoprawny luz, który o dziwo nie był denerwujący. Niezwykle zaimponował mi też swoją postawą w krytycznym momencie, w szpitalu. Pokazał tam, że o sile człowieka nie świadczy jedynie pancerz, jakim się okala, ale dusza, która mimo że się łamie, pragnie walczyć. 

„Zawsze uważałam, że wiolonczela to samoistny instrument, teraz jednak zaczynam się zastanawiać, czy to nie ja jestem samotniczką.”* 

Czynnikiem, który niezwykle zachęcił mnie do lektury powieść był wątek muzyczny. Uwielbiam wsłuchiwać się w melodię, wyszukiwać w dźwiękach konkretnych instrumentów. Przyznam, że niezmiernie się ucieszyłam, iż główna bohaterka gra na tak niecodziennym instrumencie jak wiolonczela. Uwielbiam surowe, a zarazem płynne i kojące zmysły brzmienie, które słychać, gdy wiolonczeliści z miłością i pasją rozpoczynają swoją grę. Mam znajomych, którzy grają na klawiszach, gitarach basowych i akustycznych, saksofonie, a nawet perkusji. Lubię patrzeć, kiedy wchodzą w świat muzyki. Forman genialnie oddała na kartach powieści ten klimat, iskierkę radości w oku i bijące serce z każdy dźwiękiem. Tego oczekiwałam i cieszę się, że mnie nie zawiodła :) 

„Lekarze na sali operacyjnej debatują, jaką puścić muzykę – zupełnie jak my w samochodzie dziś rano. Jeden życzy sobie jazz. Drugi rocka. Pani anestezjolog stojąca przy mojej głowie prosi o klasykę. Kibicuje jej i mam wrażenie, że to pomogło, bo ktoś nastawia CD z Wagnerem [...]”* 

Najbardziej wzruszającym momentem była dla mnie wizyta dziadka przy łóżku wnuczki. Jego postawa była maksymalnie zadziwiająca, chociaż bardzo odważna i silna. Ten starszy człowiek swoimi słowami pokazał, co to znaczy kochać bezgranicznie. Mówił o rzeczach trudnych, jednak pozostawił decyzję dziewczynie. Wiedział, że nikt nie może jej pomóc mówiąc „WSTAŃ!”. Kiedy leży się na szpitalnym łóżku wszystko zależy wyłącznie od nas, od tego, czy będziemy chcieli podjąć walkę. 

„[...] zrozumiem, jeżeli odejdziesz. To w porządku, jeśli musisz nas opuścić. To w porządku, jeśli chcesz przestać walczyć”.* 

Kwestie umierania i przemijania silnie wybrzmiewały w tej jakże prostej, ale nie błahej fabule. Całe zawieszenie Mii między światem żywych, a umarłych uruchamia ciąg myśli. Nie są to łatwe sprawy. W końcu wielu boi się śmierci, a myśl o niej wywołuje mimowolne poruszenie i lęk. Nie co dzień tracimy tych, których kochamy. „Jeśli zostanę” przybliża nam kwestie przemijania, dając do zrozumienia, byśmy cieszyli się tym, co jest tu i teraz. 

Bo muzyka jest wszędzie...

"Uświadamiam sobie nagle, że umieranie jest proste. To życie jest trudne.”* 

Co zrobilibyśmy, gdybyśmy znaleźli się na miejscu postaci wykreowanej przez Forman? Jaką decyzję byśmy podjęli? Wcale nie dziwił mnie dylemat, jaki rozgrywał się w sercu dziewczyny. Nie zaskakiwał on zapewne żadnego z czytelników. W niezwykle prostych zdaniach, przyjemnym w odbiorze i nieskomplikowanych językiem pisarka opowiada historię o przyjaźni, wyborach, śmierci. Nic nie ubarwia, niczego nie opisuje ze zbyt wielkim dramatyzmem. Wykłada wszystko tak, jak jest, nie stosując przedziwnych manier językowych i wyolbrzymień. Jednocześnie pokazuje, jak pokonać barierę i lęk przed życiem, gdy traci się coś najważniejszego na świecie, czego nie można zmierzyć żadną miarą. 

„Czemu ktoś nie może rozstrzygnąć za mnie? Czemu nie mogę dostać pełnomocnika do spraw śmierci? Albo postąpić jak drużyny baseballowe, kiedy mecz się koczy i potrzebny jest świeży piłkarz, aby gracze mogli wrócić do bazy domowej? Czemu nie mogę poprosić o gracza rezerwowego, by mnie zaprowadził do domu?”* 

Prócz języka chciałabym pochwalić sposób zapisu i jego konsekwencje. Zmieścić w jedną dobę tyle wydarzeń – to jest wyczyn. Przyznam, że gdy po raz pierwszy pojawiło się zdarzenie z przeszłości, obawiałam się, że retrospekcje zburzą wydźwięk wydarzeń aktualnych. Gayle płynnie porusza się jednak między teraźniejszością i przeszłością, mając w tym swój konkretny cel. Bez wspomnień książka nie byłaby już tym samym, straciła by swoją niezwykłość.

Muszę przyznać, że nigdy nie byłam przekonana do ekranizacji książek. Zawsze starałam się najpierw przeczytać, potem obejrzeć. Kiedy jednak w końcu zagościła przed „wielkim ekranem” bywał różnie – rzadko czułam ogromną radość, jaką udało się wnieść w życie scenarzyście i autorowi. Zawsze zadowalał mnie tylko jeden. Mimo to coś mną tchnęło, by wcisnąć „play” i obejrzeć film pt. „Jeśli kochasz, zostań”. Za tą niechlubną zmianę nazwy trochę ze wstrętem podchodziłam do produkcji. Jak można zmienić tytuł powieści na rzecz filmu? - myślałam. Jednak po kilkudziesięciu minutach miałam pewność, że ten, kto tworzył ekranizacje, nie przeszedł, jak wielu, dość obojętnie obok publikacji. Były w niej zdania wprost wyjęte z kart „Jeśli zostanę”, chwile, które zapadły mi w pamięci podczas lektury. Była pasja, miłość i radość. Nie zabrakło tej wolności, jaką codziennie niesie za sobą muzyka. Odtworzyć powieść na ekranie jest nie łatwo, jednak w tym przypadku aż nie mogłam się nadziwić, że w punkt padają nawet najkrótsze słowa, gesty, chwile. Kawał roboty!

Za takie publikacje jak ta, powinna chwytać nie tylko młodzież, ale i dorośli. Pokazują one, że literatura zmierza w dobrym kierunku, wyzbywając się niepotrzebnych i często mocno wydumanych historii. Moim zdaniem życie pisze najlepsze scenariusze, a wyobraźnia podsuwa często zbyt bardzo skoloryzowane rzeczywistości. Szczerze polecam „Jeśli zostanę”. To niezwykła powieść o miłości, która nie zna granic i decyzjach, które na zawsze zmienią bieg życia.

Cytaty pochodzą z książki „Jeśli zostanę”, kolejno ze stron: 17, 174, 47, 142, 190, 185, 191.